Fixa Téknika:
Títulu: Diklarason Universal di Direitus Linguístiku
Traduson: José Luiz Tavares
Idison: MNEC
Dizaini i pajinason: Inês Ramos
Inpreson i Akabamentu: Gráfika Europress
Fevereru 2020
INTRUDUSON
Instituisons i organizasons non-governamental siginatáriu des prizenti Diklarason Universal di Direitus Linguístiku, riunidu na Barselona di 6 pa 9 di Junhu di1996,
Konsiderandu Diklarason Universal di Direitus di Omi di 1948, ki na si priânbulu el ta afirma «fé na direitus fundamental di omi, na diginidadi i na valor di pesoa umanu i na igualdadi di direitus di omi i di mudjer, i na si artigu 2º el ta stabelese ma «tudu pesoa ten tudu direitu i tudu liberdadi», sen distinson «di rasa, kor, seksu, língua, rilijion, opinion pulítiku o otu, orijen nasional o susial, furtuna, nasimentu o kualker otu kondison»;
Konsiderandu Paktu Internasional sobri Direitus Sivil i Pulítiku, di 16 di Dizenbru di 1966 (artigu 27.º), i Paktu Internasional sobri Direitus Ikunómiku, Susial i Kultural, di kel mesmu data, ki na ses rispetivu priânbulu es ta diklara ma ser umanu ka pode ser livri si ka kriadu kondison ki ta pirmiti-l disfruta tantu di si direitus sivil i pulítiku komu di si direitus ikunómiku, susial i kultural;
Konsiderandu Rizuluson 47/135 di 18 di Dizenbru di 1992, di Asenbleia Jeral di Organizason di Nasons-Unida, ki adota Diklarason sobri direitus di pesoas ki ta pertense minorias nasional o étiniku, rilijiozu i linguístiku;
Konsiderandu diklarasons i konvensons di Konselhu di Europa, sima Konvenson Europeu pa Pruteson di Direitus di Omi i di Li berdadis Fundamental, di 4 di Nuvenbru di 1950 (artigu 14.º); Konvenson di Konselhu di Ministrus di Konselhu di Eu ro pa, di 29 di Junhu di 1992, nundi ki aprovadu Karta Europeu sobri línguas rijio nal o mino ri táriu; Diklarason di Simera di Konselhu di Europa, di 9 di Outubru di 1993, sobri mi no rias nasional; i Konvenson-kuadru pa pru teson di minorias nasional, di Nuvenbru di 1994;
Konsiderandu Diklarason di Santiagudi Konpustela di PEN Internasional i Diklarason di 15 di Dizenbru di 1993 di Kumité di Traduson i Direitus Linguistiku di PEN Internasional sobri pruposta di rializason di un Konferensia mundial di Direitus Linguístiku;
Konsiderandu ma na Diklarason di Risifi (Brazil), di 9 di Otubru di 1987, XXII Simináriu di Asosiason Internasional pa Dizenvolvimentu di Kumunikason Interkultural rakumenda Nasons-Unida pa toma mididas nisisáriu pa adoson i aplikason di un Diklarason Universal di Direitus Linguístiku;
Konsiderandu konvenson númeru 169 di Organizason Internasional di Trabadju, di 26 di Junhu di 1989, rilativu a povus indíjina na paízis indipendenti;
Konsiderandu ki Diklarason Universal di Direitus Kuletivu di Povus, aprovadu na Maiu di 1990 na Barselona, diklara ma tudu povu ten direitu di sprimi i di dizenvolve si kultura, si língua i si normas di organizason i, pa es faze-l, es ten direitu di stabelese struturas pulítku, idukativu, di kumunikason i di adiministrason públiku própriu na kuadrus pulítiku diferenti;
Konsiderandu Diklarason Final di Asenbleia Jeral di Federason Internasional di Prufesoris di Línguas Vivu, aprovadu na Pécs (Ungría) na 16 di Agostu di 1991, ki rakumenda pa direitus linguístiku ser konsideradu direitus fundamental di omi;
Konsiderandu rilatóriu di Kumison di Direitus Umanu di Konselhu Ikunómiku i Susial di Nasons-Unida, di 20 di Abril di 1994, sobri testu pruvisóriu di Diklarason di Direitus di Povus Indíjina, diklarason undi ki direitus individual é konsideradu na prispetiva di direitus kuletivu;
Konsiderandu testu pruvizóriu di Diklarason di Kumison Interamerikanu di Direitus Umanu sobri direitus di povus indíjina, aprovadu na seson 1278, di 18 di Setenbru di 1995;
Konsiderandu ma maior parti di língua amiasadu di mundu pertense kumunidadis non-soberanu i ma kes dos fator prinsipal ki ka ta dexa kes língua li dizenvolve i ta silera prusesu di substituison linguistiku ma é ozensia di autu-guvernu i pulítikas di Stadus ki ta inpoi si strutura pulítku-adiministrativu i si língua;
Konsiderandu ma invazon, kolonizason i okupason, sima otus kazu di suburdinason pulítiku, ikunómiku o susial, ta inplika manenti inpozison diretu di un língua stranjeru o distorson di nuson di valor di línguas i surjimentu di atitudis linguistiku erarkizanti ki ta afeta lialdadi linguistiku di falantis; i konsiderandu ma, pa modi kes mutivu li, mesmu línguas di alguns povu ki konsigi soberania ta kon fron ta ku un prusesu di subustutuison lin guistiku ki é konsikuensia di un pulítika ki ta favorese língua di antigus kulónia i di antigus putensia kulunizador;
Konsiderandu ma universalismu ten komu bazi un konseson di diversidadi linguistiku i kultural ki ta konbate omesmu tenpu ker tendensias pa torna tudu igual, ker tendensia pa izulamentu enkuantu fa tor di skluzon;
Konsiderandu ma pa garanti konvivensia entri kumunidadis linguistiku é nisisáriu atxa prinsípius di karáter universal ki ta pirmiti asigura prumuson, ruspetu, i uzu susial públiku i privadu di tudu língua;
Konsiderandu ma diversus fator di natureza estra-linguistiku (pulítiku, tiritorial, stóriku, dimugráfiku, ikunómiku, sosiu kultural, sosiulinguistiku i rilasionadu ku konportamentus kuletivu) ta jera problemas ki ta pruvoka dizaparesimentu, marjinalizason i digradason di txeu língua, i purtantu ta kria nisisidadi di dreitus linguistiku ser konsideradu na un prispetiva global, pa pode aplikadu na kada kazu suluson spesífiku adikuadu;
Konsienti ma é nisisáriu un Diklarason Uni versal di Direitus Linguistiku ki ta pirmi ti kuriji dizikilíbrius ku finalidadi di garanti ruspetu i dizenvolvimentu konpletu di tu du língua i stabelese prinsípius di un pas linguístiku justu i igual na mundu interu, komu fator fundamental di konvivensia susial,
ES TA DIKLARA:
PRIÂNBULU
Situason di kada língua, tendu en konta kes konsiderason antirior, é rizultadu di interason i konfluensia di un kuantidadi grandi di diferenti fator: pulítiku-jurídiku; idiulójiku i stóriku; dimugráfiku i tiriturial; ikunómiku i susial; kultural; linguístiku i sosiulinguístiku; interlinguístiku; i, finalmenti, subijetivu.
Mas konkretamenti, situason atual ta karateriza pa:
- Tendensia sekular i unifikador di maior parti di stadus pa riduzi diversidadi i favorese atitudis ki ta bai kontra pluralidadi kultural i pluralismu linguístiku.
- Prusesu di mundializason di ikunumia i, konsikuentimenti, di merkadu di informason, di kumunikason i di kultura, ki ta afeta sfera di rilason i formas di interason ki ta garanti kuezon internu di kada kumu- nidadi linguístiku.
- Mudelu ikunomisista di krisimentu ki grupus ikunómiku tran-nasional ta prumove, i ki ta kre identifika disregulason ku prugresu, i individualismu konpititivu ku liberdadi, faktu ki ta jera dizigualdadi ikunómiku, susial, kultural i linguístiku gravi, i ki ta ba ta omenta manenti.
Amiasas ki atualmenti kumunidadis linguístiku ta nfrenta, dividu ozensia di autuguvernu, pupulason riduzidu o kon pletamenti spadjadu, ikunumia prekáriu, língua ka kodifikadu, o un modelu kultural kon- pletamenti diferenti di kel priduminanti, ta faze ki txeu língua ka ta konsigi subrivive i dizenvolve si ka tomadu en konsiderason kes siginti obijetivu fundamental li:
-Nun prispetiva pulítiku, konsebe un organizason di diversidadi linguístiku ki ta pirmiti partisipason ifetivu di kumunidadis linguístiku nes novu mudelu di krisimentu.
- Nun prispetiva kultural, torna spasu di kumunikason mundial plenamenti konpatível ku partisipason ikitativu di tudu povu, di tudu kumunidadi linguístiku i di tudu pesoa na prusesu di dizenvolvimentu.
Sem comentários:
Enviar um comentário
Torne este blogue mais vivo: coloque o seu comentário.